Δεν πρόκειται να διηγηθούμε εδώ σήμερα γεγονότα γνωστά, τα ανδραγαθήματα, τον ηρωισμό και τις θυσίες των προπατόρων μας, πράγματα πολλαπλώς ιστορημένα, τραγουδισμένα από τους ποιητές και δοξασμένα από την τέχνη ξεχωριστών καλλιτεχνών.

Χάρη σε ορισμένες περιστάσεις  (την αποστασία των πασάδων στις ασιατικές επαρχίες και του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, την αποκάλυψη των ανατρεπτικών ενεργειών της Φιλικής Εταιρείας και την απειλή άμεσης κατασταλτικής ενέργειας από τις οθωμανικές αρχές), ο πυρήνας των αποφασισμένων Φιλικών υπερνικά τους δισταγμούς και κηρύσσει την Ελληνική Επανάσταση, διαχρονικό και διακαή πόθο του υποδουλωμένου λαού. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διασχίζει τον Προύθο. Το κίνημα στη Βλαχία κατεπνίγη γρήγορα και δεν χρησίμευσε παρά σαν αντιπερισπασμός για την Επανάσταση που θα ξεσπάσει τον Μάρτιο του ’21 στην ελλαδική χώρα.

Ύστερα από αδυσώπητο και σκληρό, εννεαετή αγώνα, η Επανάσταση του ’21 κατέληξε στην απελευθέρωση μικρού τμήματος των ελληνικών εδαφών και στην εγκαθίδρυση μιας απόλυτης μοναρχίας. Δεν ήταν η λύση που είχαν οραματιστεί οι πρωτεργάτες του εθνικού ξεσηκωμού, εκφραστές της πλειοψηφίας του επαναστατημένου λαού. Να εγκαθιδρυθεί δηλαδή ένα πολίτευμα που θα εξασφάλιζε τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη, σ’ ένα κράτος δικαίου, κάτι που βεβαιώνεται από τις πολυάριθμες μαρτυρίες των «αμόρφωτων» αρχηγών του άτακτου στρατού, των κλεφτών και αρματολών, καθώς και των μορφωμένων, όπως του Κοραή. 

Το «ενδιαφέρον» των ξένων…

Η Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν απομονωμένο φαινόμενο. Στα 1820 κινήματα εθνικού και απελευθερωτικού χαρακτήρα είχαν ήδη ξεσπάσει στην Ευρώπη και αλλού. Οι αποικίες της Νότιας Αμερικής εξεγέρθηκαν, οι λαοί της Ιταλίας και της Ισπανίας είχαν ξεσηκωθεί κατά του απολυταρχισμού. Τα κινήματα αυτά κλόνιζαν επικίνδυνα την «νομιμοφροσύνη» και ισορροπία στην Ευρώπη, που με το Συνέδριο της Βιέννης το 1815 η Ιερά Συμμαχία (Αυστρίας, Ρωσίας, Πρωσίας), ακολουθημένη από την Αγγλία και την Γαλλία, εννοούσε με κάθε τρόπο να διασφαλίσει.

Σύμφωνες μεταξύ τους σ’ αυτό το σημείο, οι δυνάμεις αυτές κατάφεραν να καταπνίξουν πολύ γρήγορα τα φιλελεύθερα επαναστατικά κινήματα. Εννοείται ότι αποδοκίμασαν και την Ελληνική Επανάσταση, που την «συνέχεαν» με τα κινήματα αυτά. Άλλα η αμοιβαία δυσπιστία τους και οι βαθιές τους ασυμφωνίες στο Ανατολικό Ζήτημα, κυρίως ανάμεσα στην Ρωσία και την Μεγάλη Βρετανία, δεν διευκόλυναν μια συνεννόηση για τη γραμμή που έπρεπε να ακολουθήσουν.

Διείδαν ωστόσο γρήγορα πως ομόφωνη η διεθνής κοινή γνώμη είχε γείρει υπέρ της ελληνικής υπόθεσης. Και οι κυβερνήσεις, ακόμα και οι πιο απολυταρχικές, έπρεπε να την λογαριάζουν. Εννοείται, υπολογίζοντας πρωτίστως το δικό τους συμφέρον…

Η «λύση» της υποτέλειας…

Η ήττα των Τούρκων από τους Ρώσους στην πολεμική σύρραξη του 1828 επέβαλε τη συνθήκη της Ανδριανούπολης (του 1829), με την οποία η Πύλη αναγνώρισε την αυτονομία της Ελλάδας. Στην ρωσική νίκη, απάντησε η βρετανική διπλωματία με το πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, που πρότεινε τη δημιουργία ενός ελεύθερου ελληνικού κράτους, «προστατευόμενου» από την Αγγλία, την Γαλλία και την Ρωσία, με κληρονομική μοναρχία και μονάρχη έναν «χριστιανό» της επιλογής τους. 

Με τη συνθήκη του Μαΐου του 1832 (ή «Τελικό Διακανονισμό της Κωνσταντινούπολης», έναν τελικό διακανονισμό που δεν έχει τέλος…), μεταξύ της απελεύθερης Ελλάδας και της κατακτήτριας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Πύλη αναγκάζεται να αναγνωρίσει και αυτή την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους, που τα όρια του θα καθορίζονταν (και αυτά…) από τις «προστάτιδες» δυνάμεις.

Σύμμαχός τους η «διχόνοια»…

Οι ξένες δυνάμεις, με τους εδώ «πρεσβευτές» τους, δικούς τους και ντόπιους, γνώριζαν καλά τί συμβαίνει στην επαναστατημένη χώρα. Από την αρχή της Επανάστασης, οι εσωτερικές διαμάχες για την κατεύθυνση του αγώνα και τις καταστατικές αρχές της υπό διαμόρφωση πολιτείας, ακόμα και για τα χρηματικά δάνεια των «προστατών», διαμάχες που κατέληξαν σε πραγματικούς εμφύλιους πολέμους, έδειχναν πως ήταν δύσκολο να εγκατασταθεί ένα λειτουργικό και φιλελεύθερο κράτος.

Όσοι είχαν πρωτοστατήσει στην εθνική εξέγερση, οι καπεταναίοι και καραβοκυραίοι επαναστάτες, οι φιλελεύθεροι αστοί της Φιλικής Εταιρείας και των παροικιών, απωθήθηκαν σύντομα ή υποχρεώθηκαν να συμβιβαστούν με τις «μετριοπαθείς» και συντηρητικές ομάδες… Σ’ αυτόν τον τόπο συμβαίνει, μετά από κάθε επαναστατική, απελευθερωτική, μεταρρυθμιστική ή μεταπολιτευτική κατάληξη, να μην ασκούν καμία εξουσία οι πρωταγωνιστές. Η δολοφονία του Καποδίστρια έχει καταγραφεί ως εθνικό άγος και συλλογική πολιτική αυτοκτονία.

Οι κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες αναζητούσαν (και αναζητούν) στηρίγματα στις ξένες δυνάμεις (σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής), με τις οποίες είχαν (και έχουν) κοινά ή «προστευόμενα» συμφέροντα. Η επίλυση του προβλήματος μπορούσε να έρθει και ήρθε, με την επιβολή της απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα, απ’ έξω.

Τί επανάσταση…

Οι φιλελεύθεροι των ευρωπαϊκών χωρών προβάλλουν κυρίως τον εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης. Ως μια αντεπίθεση στις αντιδραστικές δυνάμεις που είχαν καταστείλει τα δικά τους απελευθερωτικά κινήματα. Αλλά ο αγώνας για τους Έλληνες ήταν δικός τους αγώνας, αγώνας απελευθερωτικός, αγώνας επιβίωσης, αγώνας επαναστατικός, υπόρρητος κοινωνικός αγώνας, που προϋπέθετε ή θα έθετε εν καιρώ ζητήματα, τα οποία διακόσια χρόνια ύστερα δεν έχουν επιλυθεί.

Η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε μεν το πρώτο σημαντικό πλήγμα στις αντιδραστικές ευρωπαϊκές δυνάμεις και πανευρωπαϊκή νίκη της εθνικής ιδέας και της φιλελεύθερης ιδέας, που διεθνώς είναι και σήμερα ζητούμενο. Για δε τους ίδιους τους Έλληνες, έθεσε τα θεμέλια για ένα εν δυνάμει σύγχρονο ελληνικό κράτος και παραμένει ένα από τα σημαντικότερα, αν όχι το σημαντικότερο σημείο της ιστορίας του ελληνικού λαού, του έθνους αν θέλετε (λαός, έθνος, πατρίδα, χώρα, κοινωνία, πάνω - κάτω είναι το ίδιο…). Έθεσε δε όλα τα ουσιαστικά προβλήματα που θα προσδιορίσουν το μέλλον του.

Αδικαίωτη…

Στο ζήτημα της εδαφικής απελευθέρωσης και ολοκλήρωσης, χρειάστηκε αγώνας ενός και πλέον αιώνα και τεράστιων θυσιών, για να επιτύχει η Ελλάδα τα σημερινά της σύνορα, ενώ ταλανίζεται εισέτι με προβλήματα στο Αιγαίο και την τουρκική κατοχή στην Κύπρο.

Στο κοινωνικό επίπεδο, το ουσιαστικότερο ζήτημα που έθεσε η Επανάσταση του ’21, των ακτημόνων αγροτών και χωρικών, βρήκε λύση, μερική και αμφισβητούμενη, μετά από έναν αιώνα. Το τσιφλίκι, ο κολίγος, ο ραγιάς ενυπάρχουν δύο αιώνες ύστερα. Η άνιση κατανομή του αυξανόμενου εθνικού πλούτου ταλανίζει τους μη έχοντες και τα ολίγα κατέχοντες Έλληνες, παρά την άνοδο στην εξουσία μη συντηρητικών και πολλά υποσχόμενων κυβερνήσεων.

Στο πολιτικό επίπεδο, τέλος, το νεώτερο ελληνικό κράτος οδεύει προς την λεγόμενη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, «δημοκρατικό» και «αναπτυσσόμενο» μεν, αλλά με αισθητό στον πολίτη το έλλειμμα δημοκρατίας και ισονομίας, την ιδεολογική σύγχυση από τα αριστερά ίσαμε τα δεξιά και εν τέλει την κατίσχυση των ισχυρών επί των αδυνάτων, αδύναμων να αντιδράσουν. Το ντοβλέτι και το ρουσφέτι επιβιώνουν και αναβιώνουν.

Συνεπώς, θέλουμε δεν θέλουμε, το ανολοκλήρωτο ’21 είναι η διφυής μήτρα μας, από την οποία δύσκολα θα ξεφύγουμε. Και δεν είναι άσκοπο, έστω μια φορά το χρόνο τέτοια μέρα, να το συζητάμε και να αναλογιζόμαστε, την ολοκλήρωσή του…

Μ.Μ.